Uvod
Slobodan Jovanović bio je jedan od najznačajnijih srpskih intelektualaca 20. veka. Kao pravnik, istoričar, književni kritičar, filozof i političar, ostavio je neizbrisiv trag u srpskoj kulturi i nauci. Njegovo ime simbolično odražava suštinu njegova života i dela - bio je prvi Srbin kome je dato ime "Slobodan", što znači "sloboda", dok je njegova sestra dobila ime Pravda.
Rani život i obrazovanje
Slobodan Jovanović rođen je 3. decembra 1869. godine u Novom Sadu, u porodici političara Vladimira Jovanovića i njegove supruge Jelene. Odrastao je u intelektualnoj atmosferi koja je oblikovala njegov budući put.
Obrazovanje je stekao na prestižnim evropskim univerzitetima. Studirao je u Beogradu, Minhenu, Cirihu i Ženevi, gde je diplomirao pravo. Od 1890. do 1892. godine specijalizirao se u Parizu, proučavajući ustavno pravo i političke nauke. Nakon završenih studija, kratko je radio u diplomatskoj službi Srbije kao politički ataše u Carigradu, gde je počeo da objavljuje svoje prve članke iz oblasti književne kritike.
Akademska karijera
Godine 1897. Slobodan Jovanović imenovan je za profesora na Pravnom fakultetu Univerziteta u Beogradu, gde je predavao više od četiri decenije. Stekao je reputaciju autoriteta u oblasti ustavnog prava, srpskog jezika i književnosti. Tokom svoje karijere, dva puta je bio rektor Univerziteta u Beogradu (1913-1914. i 1920-1921.) i dekan Pravnog fakulteta.
Jovanović je bio član Srpske kraljevske akademije od 1908. godine, a njen predsednik od 1928. do 1931. godine. Bio je i dopisni član Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Zagrebu od 1927. godine.
Tokom Balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, Jovanović je bio na čelu Presbiroа ratne kancelarije Srbije. Nakon osnivanja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1920. godine, predsedavao je višenacionalnim ustavnim komitetom koji je pripremio nacrt Vidovdanskog ustava.
Pravna i filozofska misao
Slobodan Jovanović razvio je originalnu pravnu i političku teoriju koja je imala veliki uticaj na srpsku pravnu nauku. Bio je kritičar čiste teorije prava Hansa Kelzena, smatrajući da Kelzenova teorija nije dovoljno različita od klasičnih nemačkih teorija koje je pokušavala da ospori.
U svom kapitalom delu "O državi" iz 1922. godine, Jovanović je razvio sveobuhvatnu teoriju države koja i danas predstavlja važan doprinos političkoj filozofiji. Njegova razmatranja o makijavelizmu, platonističkim idejama države i političkoj sociologiji ostala su relevantna i u savremenom dobu.
Politička karijera
Iako je Jovanović imao znatan uticaj na političke prilike u Kraljevini Jugoslaviji zahvaljujući svom autoritetu u oblasti prava i istorije, u direktan politički život ušao je tek 1939. godine, kada je osnovan Srpski kulturni klub i kada je imenovan za njegovog predsednika.
Nakon pro-zapadnog vojnog puča u Beogradu 27. marta 1941. godine, Jovanović je postao potpredsednik vlade na čelu sa generalom Dušanom Simovićem. Kada je Treći rajh napao Kraljevinu Jugoslaviju i Grčku 6. aprila 1941. godine, Jovanović je sa kraljem Petrom Drugim i ostalim članovima vlade otišao prvo u Jerusalim, a zatim u London.
Od 11. januara 1942. do 26. juna 1943. godine, Slobodan Jovanović bio je premijer jugoslovenske vlade u egzilu u Londonu tokom Drugog svetskog rata.
Egzil i komunistička presuda
Nakon završetka Drugog svetskog rata, komunističke vlasti nove Jugoslavije na čelu sa Josipom Brozom Titom osudile su Slobodana Jovanovića u odsustvu na 20 godina zatvora, uz gubitak političkih i građanskih prava na period od deset godina, oduzimanje sve imovine i gubitak državljanstva.
Jovanović je ostao u egzilu u Londonu, gde je proveo poslednje godine svog života, od 1945. do 1958. godine. Uprkos teškim uslovima, nastavio je da radi i piše. U Londonu je objavio značajne radove, uključujući "O totalitarizmu" (1952) i druge studije koje su analizirale savremene političke procese.
Preminuo je 12. decembra 1958. godine u Londonu. U Kensingtonu, na adresi 39b Queen's Gate Gardens, postavljena je memoriјalna ploča u njegovu čast.
Najznačajnija dela
"O suverenosti" (1897)
"O dvodomnom sistemu" (1899)
"Svetozar Marković" (1903)
"Osnovi pravne teorije o državi" (1906)
"Makijaveli" (1907)
"Ustavobranitelji i njihova vlada" (1912)
"Vođi francuske revolucije" (1920)
"O državi" (1922) - njegovo kapitalno delo
"Vlada Milana Obrenovića" (1926-1927)
"Vlada Aleksandra Obrenovića" (1929-1931)
"Iz istorije političkih doktrina" (1935)
"Američki federalizam" (1939)
"O totalitarizmu" (1952)
Njegova sabrana dela objavljena su u 17 tomova 1939-1940. godine. Novo izdanje objavljeno je u Beogradu 1991. godine u 12 tomova, nakon što je komunistički režim pao.
Rehabilitacija i nasleđe
Nezvaniča rehabilitacija Slobodana Jovanovića započela je 1989. godine, a njegova sabrana dela ponovo su objavljena 1991. godine. Zvanična rehabilitacija dogodila se 26. oktobra 2007. godine kada ga je beogradski sud potpuno rehabilitovao.
Od 2003. godine, portret Slobodana Jovanovića nalazi se na novčanici od 5000 dinara. Njegova bista postavljena je ispred Pravnog fakulteta u Beogradu, a plato ispred fakulteta nosi njegovo ime od 10. decembra 2011. godine.
U Srbiji je Slobodan Jovanović priznat kao jedan od najuticajnijih liberalnih mislilaca i političkih filozofa sa prelaza vekova. Vodeći srpski časopis Politika, prilikom obeležavanja njegovog 70. rođendana, zaključio je da je "njegovo ime urezano kao najviši vrh naše kulture do sada".
Njegovo delo predstavlja sintеzu pravne nauke, istorijskog istraživanja, političke filozofije i književne kritike. Jovanović je bio intelektualac evropskog kalibra koji je ostavio dubok trag u srpskoj i jugoslovenskoj nauci i kulturi. Njegova dela o ustavnom pravu, političkoj teoriji i istoriji srpske države i dalje su nezaobilazna literatura za sve koji proučavaju ove oblasti.
Zaključak
Slobodan Jovanović ostaje simbol intelektualne slobode i akademske izvrsnosti. Njegov život, od rođenja koje je simbolično označeno imenom koje znači slobodu, preko briljantne akademske karijere, pa do egzila u kom je ostao veran svojim principima, predstavlja svedočanstvo o značaju nezavisnog mišljenja i posvećenosti naučnoj istini.
Njegovo nasleđe prevazilazi samo akademsku sferu - Jovanović je bio intelektualac koji je aktivno učestvovao u oblikovanju političke i kulturne stvarnosti svoje domovine, ostajući istovremeno kritički nastrojen i nepristrasan u svojim analizama. Njegova dela i danas inspirišu nove generacije pravnika, istoričara, političara i svih onih koji veruju u moć kritičkog mišljenja i slobode.